1Kempen.nl

In die papieren werkelijkheid groeit Brainport tot 2030 door alsof van verplaatsen geen sprake is. Officiële tellingen noteren inmiddels bijna 86 000 banen in de high-tech-systemen- en-materialensector; dat is al 18 % van álle werkgelegenheid in Zuidoost-Brabant.(Brainport Eindhoven) Universiteiten, horeca, start-ups: allemaal leunen ze op die high-mix-low-volume fabrieken langs de ring van Veldhoven. Zodra modules of eindassemblage naar Maleisië of Vietnam verhuizen, verdampt niet alleen werk aan de lijn. De Tilburgse arbeidseconomen rekenden voor dat elke nieuwe ASML-baan gemiddeld 0,76 extra banen elders in Nederland oplevert; het omgekeerde geldt bij vertrek.(Brainport Eindhoven) Tel daarbij op dat ASML’s geplande groei nog eens 45 000 extra supplier- en dienstverleningsbanen zou genereren, en de fragiliteit wordt pijnlijk zichtbaar.

Toch blijft Den Haag geloven dat geld de voornaamste lijm is. De Beethoven-deal van 2,51 miljard euro—een bont pakket huisvestings-, spoor- en opleidingsmiljoenen—werd verkocht als ‘reddingsplan’.Anderhalf jaar later piept het geheel in de praktijk: procedures rond stikstof en netcapaciteit lopen vast, de beoogde nieuwe woningen blijven steken in planologische moerassen en de eerste tranche subsidies is nog niet eens uitgekeerd. Ondertussen vraagt ASML publiekelijk om “gunstiger omstandigheden”, een beleefde omschrijving voor meer arbeidsmigratie, snellere stroomaansluitingen en soepelere vergunningspaden—met de impliciete dreiging dat anders de groei elders wordt geboekt.

Dat spel speelt de Veldhovense kampioen vakkundig. Met ruim 44 000 mensen wereldwijd in dienst, waarvan volgens het eigen jaarverslag iets meer dan de helft in Nederland, kan de onderneming moeiteloos alternatieven op tafel leggen.(ASML) Maleisië biedt tax holidays tot twintig jaar; de VS zwaait met de CHIPS Act; Duitsland betaalt 5 GWh extra netcapaciteit voor de ASML-cleanrooms in Berlijn. Tegenover zulke concrete lokkertjes zet Nederland beleidsnota’s vol goede bedoelingen. Geen wonder dat het bedrijf, hoewel nog niet vertrekkend, zijn assemblagestrategie “regionaal diversifieert” en de toeleveranciers alvast laat meebewegen.

Politici doen alsof Brainport louter een economische groeimotor is, maar vergeten dat ze intussen een monocultuur aan het kweken zijn. Natuurlijk is ASML onmisbaar; zonder de EUV-machines liggen halfgeleider¬roadmaps wereldwijd stil. Maar onmisbaar betekent niet verantwoording vrij. Publieke miljarden horen gekoppeld te worden aan harde tegenprestaties: gegarandeerde lokale R&D-investeringen, snelle doorstroom van mbo-talent naar htsm-banen (High Tech Systemen & Materialen) bindende energie-efficiëntiestandaarden. Zolang die condities ontbreken, verandert Operatie Beethoven in een blanco cheque en Brainport in een wingewest dat zijn ziel verkoopt. 

Wie nu nog volhoudt dat een opengeknipte rode loper afdoende is, vergeet hoe snel ecosysteemlogica omslaat. Productie verdwijnt eerst, dan verhuizen de ontwikkel¬afdelingen die hun feedbackloops kwijt zijn, en uiteindelijk volgen de kennis¬werkers – precies zoals Silicon Valley zijn hardwarefabrieken verloor in de jaren negentig. Brainport is geen landingsbaan voor vertrekvluchten; het moet een plek blijven waar innovatie, productie én gemeenschap samenvallen. Dat vergt minder knikken, meer voorwaarden, en vooral een overheid die durft te zeggen: “van harte welkom, maar hier zijn onze spelregels.” Maar ook een die beloftes gestalte geeft in plaats van politiek gepalaver. Zonder die volwassen houding is het volgende lint dat wordt doorgeknipt niet in Veldhoven, maar in Penang—en dat is wrang, onwenselijk en een ‘ramp’ voor de maakindustrie