1Kempen.nl

Het verhaal begint niet in december, maar in november. Boeren slachtten dan thuis een varken – genoeg vlees om de winter door te komen, maar ook een logistiek probleem. Wat deed je met al dat restvlees voordat het bedierf? Je draaide er gehakt van, rolde dat in brooddeeg en bakte het af. Het deeg werkte als een soort beschermlaag, waardoor het vlees langer goed bleef.

En daar zat meteen een slim neveneffect aan: niemand zag meer wát voor vlees erin zat. Minder mooie stukken, resten, orgaantjes – allemaal prima te verwerken als je ze maar goed kruidt en in een zacht jasje van witbrood stopt. Waste not, want not, zeiden ze vast niet in Brabant, maar ze deden het wel.

Van Breda naar de hele provincie

De eerste krantenmelding dateert uit 1856, in Breda. Het worstenbroodje was toen al een ding in West- en Midden-Brabant. Het onderscheidde zich meteen van het saucijzenbroodje dat je elders in Nederland at: geen bladerdeeg, maar zacht witbrood. En niet zomaar een worst, maar een Brabantse worst – gekruid naar eigen inzicht en smaak.

Het broodje ontwikkelde zich tot dé Brabantse specialiteit, en vond zijn plek bij de belangrijkste momenten van het jaar. Vooral met kerst werd het een vaste waarde: na de late nachtmis, als hartige, voedzame afsluiter voordat iedereen naar bed ging. En met carnaval hoorde het er al aan het eind van de negentiende eeuw bij – want op een lege maag kan niemand goed polonaise lopen.

Meer dan vlees en brood

Er zijn verhalen – romantischer dan de slachtafvaltheorie – dat het worstenbroodje teruggaat op een soort offerbrood uit heidense vruchtbaarheidscultus. Vlees (de veestapel) in brood (het gewas) als symbool voor welvaart en vruchtbaarheid. Mooi bedacht, maar historisch lastig hard te maken.

Wat wél zeker is: het broodje raakte onlosmakelijk verbonden met samen-zijn. Bij familiebezoek, koffietafels, verjaardagen – overal waar Brabanders samenkomen, duikt het worstenbroodje op. Het werd het symbool van gezelligheid, gastvrijheid en de Brabantse mentaliteit: geen poespas, gewoon goed en vol.

Van restjes naar erfgoed

In 1997 bedacht iemand dat het tijd was voor een kampioenschap: wie maakt het lekkerste Brabantse worstenbroodje? De traditie kreeg een competitief tintje en opeens stond de pers op de stoep. Bakkers gingen experimenteren, recepten werden verfijnd, en het worstenbroodje werd officieel een Ding.

De kroon op het werk kwam in 2016, toen het Brabants worstenbroodje werd opgenomen in de Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed Nederland. Van slachtafval tot erfgoed – ergens zou dat varken uit november 1856 trots zijn geweest.

Vannacht op tafel?

En vanavond, kerstavond, liggen ze er weer. Straks, na de mis, zullen ze warm op tafel staan – precies zoals dat al anderhalve eeuw de gewoonte is. Het smaakt naar november, naar kerst, naar thuis. Naar die late avond waarop je met je familie aan tafel zit en even stilstaat bij wat er echt toe doet.

Want sommige tradities zijn te lekker – en te slim – om te vergeten. Al begon het met restjes.